مخاطرات محیطی و تأثیرات آن بر استان سیستان و بلوچستان

  اثرگذاری بلایای طبیعی و محیطی با توجه به شرایط اقتصادی، سیاسی، امنیتی و اجتماعی کشورها مختلف است. تا جایی که بلایای طبیعی چون سیل، زلزله، گردباد، طوفان‌ها و … بیشترین خسارت‌های جانی را در کشورهای کمتر توسعه‌یافته و بیشترین خسارات مالی را در کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته در پی دارند. از آن جایی که کشور ایران جزو 10 کشور آسیب‌پذیر دنیا در مقابل مخاطرات طبیعی و محیطی به‌شمار می‌رود؛ خسارت‌های جانی و مالی بیشتری را متحمل می‌شود. قرار گرفتن کشور ایران بر روی خط زلزله آسیا، وجود کوه‌های آتشفشانی متعدد و سواحل گسترده دریا در شمال و جنوب آن، باعث شده تا هر ساله شاهد بروز رویدادهای طبیعی خانمان برانداز در سطح کشور باشیم. با این حال سهم استان پهناور و استراتژیک سیستان و بلوچستان از بلایای طبیعی و محیطی با توجه به عقب‌افتادن آن از چرخه توسعه و پیشرفت کشور بیشتر است. از مهم‌ترین حوادث طبیعی و محیطی تأثیر گذار بر استان سیستان و بلوچستان می‌توان به مواردی چون وقوع طوفان‌های بی شمار شن و ماسه در منطقه سیستان، توفان‌های دریایی سواحل دریای عمان در چابهار و کنارک و احتمال سونامی در آینده، گسل‌های فعال مکران، قصرقند، زاهدان، سفیدآبه، زابلی و سراوان و آتشفشان نیمه فعال تفتان اشاره کرد که این حوادث تاکنون موجب بروز خسارات فراوانی به اماکن شخصی، عمومی و دولتی استان در شمال و جنوب آن شده‌اند.

بروز پدیده خشکسالی‌های پی‌در‌پی، توفان‌های شن در شمال(سیستان) و توفان‌های دریایی در جنوب (بلوچستان)، عمده‌ترین بلایای طبیعی هستند که طی سالیان متمادی مردم محروم استان با آنها دست و پنجه نرم کرده‌اند. وقوع توفان‌های شن و خشکسالی‌های پی‌در‌پی در سیستان، قرار گرفتن در شرایط مونسون و بارندگی‌های رگبار توام با سیل و سیلاب در بلوچستان و وزش بادهای بزرگ در دریای عمان از جمله مخاطرات طبیعی و محیطی  هستند که هر سال خسارت‌هایی را برای دولت و همچنین شهروندان استان سیستان و بلوچستان به‌وجود می‌آورند.

توفان‌های شن در سیستان همه ساله به خصوص در فصل تابستان که اندک آب ورودی رودخانه هیرمند به تالاب هامون قطع و تالاب خشک می‌شود ، موجب انباشته شدن ماسه بادی در منازل شخصی، اماکن عمومی و معابر مناطق شهری و روستایی، تأسیسات زیربنایی به ویژه مجراهای آبرسانی رودخانه‌ها، راهها، محورهای ارتباطی، زمین‌های کشاورزی و شیوع بیماری‌های تنفسی و چشمی در میان ساکنان این منطقه می‌شود.

هجوم شن‌های روان بر مساکن روستائیان منطقه سیستان

جاری‌شدن سیل بر اثر بارندگی‌های شدید مقطعی و فصلی در منطقه بلوچستان و خسارات ناشی از وزش توفان‌های شن مکرر در شمال استان از رویدادهای طبیعی هر سال استان سیستان و بلوچستان هستند. حادثه سونامی و توفان گونو سال 1386 در جنوب استان با وجود اقدام‌های سریع و به موقع که سبب بروز کمترین خسارت مالی و جانی شد، مشکلات زیادی به وجود آورد. قدرت موج‌های سونامی در سواحل به گونه‌ای است که تا شعاع دو کیلومتری را به شدت تخریب و نابود می‌کند. جاری شدن سیل در منطقه به طور مستقیم باعث مرگ و میر جمعیت آسیب‌دیده و پس از فروکش‌کردن سیل نیز تخریب خانه‌ها، راه‌ها و تأسیسات زیربنایی و در نتیجه سبب کاهش قدرت اقتصادی خانواده‌ها می‌شود.

وقوع سیل و خسارت‌های آن در بلوچستان

البته نباید از فرصت‌های مثبت بلایای طبیعی غافل شد؛ چرا که مخاطرات طبیعی همیشه هم بد نیستند. به‌طوری که با شناخت کامل و دقیق از مخاطرات طبیعی می‌توان از برخی مزایای آن نیز بهرمند شد. برای مثال از بادهای 120 روزه سیستان می‌توان در تأمین انرژی بادی استفاده نمود. با نصب توربین‌های بادی در تولید برق و از توفان‌های دریایی در منطقه بلوچستان برای جمع‌آوری آب و املاح استفاده کرد. با بهره‌گیری مطلوب، بلایای طبیعی تبدیل به فرصت و با مدیریت نامناسب، به مضل و پدیده‌های آسیب‌زا تبدیل خواهند شد. به‌طور کلی، مخاطرات طبیعی و محیطی پیش‌بینی نشده، غافلگیرکننده و گاه اجتناب‌ناپذیر است. اما با به‌کارگیری فنآوری‌های روز و پیش‌بینی‌های لازم، می‌شود از شدت حوادث ناگوار جانی و خسارت‌های مالی مخاطرات و بلایای طبیعی کاسته و از آنها بهره‌وری‌های لازم را کسب نمود.