عنوان مقاله: پیامدهای قاچاق کالا و ارز در عدم تحقق اقتصاد مقاومتی در جمهوری اسلامی ایران

 

نقش کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در ناامنی‌های مرزهای جنوب‌شرقی ایران

چکیده

به عقیده بیشتر صاحب‌نظران مهم‌ترین نقش مرز، ایجاد مانع در برابر حرکت انسان‌، کالا و ترددات است و اکثریت کشورها تلاش می‌کنند مرزهای آنها جز در برخی گذرگاه‌های توافق شده؛ غیرقابل نفوذ باشد تا بدین وسیله حاکمیت آنها بر سرزمین خود دچار خدشه نشود. مرزهای جمهوری اسلامی ایران نیز از این قاعده کلی مستثنی نبوده و آوردگاه بسیاری از جنگ‌ها و مخاصمات بوده است. ایران در محیط پیرامونی خود خصوصاً مرزهای جنوب‌شرقی، همواره با چالش‌ها و مشکلات متعدد و مداوم روبه‌رو بوده و در حال حاضر نیز تروریسم و افراط‌گرایی، دولت‌های ضعیف و بحران اقتدار و همچنین مداخلات قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، سه چالش امنیتی اصلی در محیط پیرامونی ایران محسوب می‌شوند. چالش‌های برقراری امنیت در مرزهای جنوب‌شرقی جدای از مسائل داخلی؛ در مداخله‌جویی کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای ریشه دارد. مسأله موادمخدر، وهابیت و سلفی‌گری، نیروهای فرامنطقه‌ای و تروریسم، مسأله اقوام و مذاهب در دو سوی مرزها و مسأله مهاجرین افغان در ایران و قاچاق انسان و اختلافات مرزی و ... از جمله حوزه‌های سیاسی و امنیتی هستند که در حیطه مرزهای جنوب شرقی ایران و کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به هم پیوند خورده است. بر این اساس، در مقاله حاضر برآنیم که با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی نقش کشورهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در ناامنی‌های مرزهای جنوب‌شرقی جمهوری اسلامی بپردازیم.

واژگان کلیدی: مرز، امنیت، تروریسم، بی‌ثباتی، نیروهای فرامنطقه‌ای.

ناکارآمدی طرح انسداد مرزی در ناحیه شرقی جمهوری اسلامی ایران

چکیده

برقراری امنیت در گستره قلمروی سرزمینی هر کشور یکی از وظایف اولیه نظام سیاسی حاکم در آن کشور می‌باشد. در نظام جمهوری اسلامی ایران نیز مسأله تهدیدهای امنیتی و برقراری امنیت در منطقه جنوب‌شرق، همواره یکی از دغدغه‌های اصلی رهبران سیاسی و مدیران امنیتی بوده است. نتایج نشان می‌دهد که استراتژی و مدل فعلی مدیریت مرز و توجه صرف به مرز، به مثابه یک خط و کنترل آن ناموفق بوده و ارتباط زیادی بین ساکنان مرزنشین و مدیریت مرزی در این منطقه وجود دارد. عدم توجه به نوع فرهنگ و شرایط جغرافیایی منطقه مورد مطالعه، از مهم‌ترین دلایل ناموفق‌بودن طرح انسداد مرزی بوده است. انسداد مرزهای جنوب‌شرقی گرچه شاخص‌های امنیتی منطقه را افزایش داده است، ولی از پشتوانه مطالعات علمی بالایی برخوردار نبوده و باعث نوعی دوگانگی سیاسی- اجتماعی در ساکنان مناطق مرزی گردیده است. به طوری که توجه به رویکرد امنیتی برجسته‌تر از رویکردهای سیاسی و اجتماعی استان سیستان و بلوچستان شده است. در این مقاله در صدد آنیم که با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی علل ناکارآمدی طرح انسداد مرزی در ناحیه شرقی جمهوری اسلامی ایران بپردازیم.

واژگان کلیدی: امنیت، مرز، جنوب‌شرق، انسداد، پیامدها، سیستان و بلوچستان.

مهم‌ترین عوامل مؤثر شرایط فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بر پدیده قتل در جامعه

چکیده

در دنیای کنونی، جرم مسئله‌ای اجتماعی، نه مشکل اخلاقی تلقی می‌شود. به همین دلیل است که سازمان‌های جهانی و پژوهش‌گران رشته‌های علمی مانند حقوق، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و حتی گاه اقتصاد و مدیریت سعی کرده‌اند؛ آن را در ابعاد گسترده مورد کاوش علمی قرار دهند. از مهم‌ترین آسیب‌های مشترک در کلیه جوامع پدیده قتل نفس بوده، که معمولاً از آن با عنوان جرم و عاملان آن قاتل یاد می‌شود. انواع قتل‌ها ناشی از بروز عوامل و مؤلفه‌های متعددی می‌شود که ناشی از شرایط فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مجرمین انجام دهنده آن می‌باشد. پدیده قتل در یک جامعه متأثر از بررسی و تحلیل شاخص‌های چون: ساختارهای اجتماعی و نظام اعتقادی و هنجاری حاکم بر این ساختار و ارتباط آن با پدیده قتل، نوع معیشت و ارتباط آن با قتل و شاخص‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی و ارتباط آنها با قتل می‌باشد. این عناصر هر کدام در برگیرنده شرایط و بسترهای برای ایجاد انواع قتل با نوع انگیزه و اهداف خاص خود می‌باشد. این مقاله برآن است که با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی و تحلیل مهم‌ترین عوامل مؤثر شرایط فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بر پدیده قتل در جامعه بپردازد.

واژگان‌کلیدی: جرم، جامعه، اقتصاد، فرهنگ، قتل.

هویت پلی‌اتنیک ایران اسلامی؛ فرصت‌ها و چالش‌ها

 چکیده

ایران جزء کشورهایی است که از اقوام گوناگون در ترکیب جمعیتی خود برخوردار است. هویت ملی، وحدت ملی، همگرایی و واگرایی بین اقوام از موضوعات مهمی هستند که حکومت‌ها در کشورهای پلی‌اتنیک یا کثیرالاقوام با آن مواجه‌اند. تعدد و تنوع قومی، چالش‌هایی را در قالب تهدید یا فرصت برای حکومت مرکزی به ارمغان می‌آورد که متناسب با مبانی تئوریک حکومت یا ایدئولوژی غالب با آن مواجه می‌شود. اگر تنوع قومی تهدیداتی همچون واگرایی، تجزیه‌طلبی یا خودمختاری‌ را می‌تواند به همراه داشته باشد؛ فرصت‌های جدیدی را نیز ایجاد می‌کند که با شناخت و مدیدیت آنها می‌توان تهدیدات را به فرصت بدل نمود. یکی از فرصت‌هایی که تنوع قومی می‌تواند ایجاد کند امکان توسعه نقش منطقه‌ای دولت‌هاست. به ویژه زمانی که زبانه‌های قومی، کشورهای هم‌جوار و شاید چند کشور را در بر بگیرد. در این نوشتار سعی بر آن است تا چالش‌های ناشی از تنوع قومی و فرصت‌ها و تهدیدات احتمالی متأثر از آن بررسی گردد؛ درآمدی بر یک موضوع مهم که می‌بایست در معرض توجه و تأمل ارباب اندیشه قرار گیرد و زوایای مختلف آن مورد مطالعه واقع شود.

واژگان‌کلیدی: تنوع قومی، مذهبی، ناسیونالیسم، تهدیدات.

نقش تحولات مرزی در همگرایی و واگرایی ایران با آسیای مرکزی

  چکیده

فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تأسیس جمهوری‌های تازه استقلال یافته در آسیای مرکزی، یکی از مهم‌ترین تحولات تاریخ معاصر به شمار می‌رود. این تحولات، نه تنها واقعیت‌های مربوط به مرزهای سیاسی را تغییر داد، بلکه چهره مناسبات جدیدی را در عرصه مسائل اقتصادی و فرهنگی مابین این کشورها و کشورهای دیگر گشود. جمهوری اسلامی ایران  به عنوان یکی از کشورهای مهم منطقه و همسایه جنوبی آسیای مرکزی،به طور همزمان در چهار حوزه سیاسی، امنیتی، اقتصادی و فرهنگی در منطقه آسیای مرکزی، از فرصت های خاصی برخوردار بوده، ودر عین حال، با مشکلات و چالشهای خاصی نیزمواجه است. بطور منطقی، دستیابی به تحلیلی واقع بینانه، فراگیر و کاربردی نسبت به هر یک از محورهای مورد اشاره می تواند به عنوان مقدمه ای مناسب و کارگشا برای پیشبرد اهداف رفتار خارجی این دولت در حوزه جغرافیایی آسیای مرکزی مفید باشد.در هرصورت کاهش ضریب منفی عوامل بحران آفرین و تبدیل کردن تهدید ها و چالشهای موجود به فرصت های مورد نظر، در کنار تقویت وتعمیق فرصت های موجود، یکی از ابتدایی ترین و در عین حال نافذ ترین کارکردی است که نظام تصمیم سازی خارجی هر دولتی چون ایران در ارتباط با "مناطق حساس"  چون آسیای مرکزی باید داشته باشد. در مقاله حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی به تشریح نقش تحولات مرزی در همگرایی و واگرایی ایران با آسیای مرکزی می پردازیم.

  واژگان کلیدی: مرز، همگرایی، واگرایی، ایران، آسیای مرکزی

نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی(مطالعه موردی منطقه بلوچستان)

دکتر محسن مدیرشانه‌چی(دانشیار گروه علوم سیاسی. دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد)

معصومه دهمرده(کارشناس ارشد علوم سیاسی)

چکیده

مسأله چگونگی ایجاد انسجام و وحدت ملی، یکی از مهمترین دغدغه‌های حکومت‌هاست. از این رو شناخت و بررسی سوابق تاریخی، پیشینه و ارزش‌های فرهنگی و مذهبی اقوام در یک منطقه، می‌تواند حکومت‌ها را در ایجاد هماهنگی با اقوام و تأمین امنیت در منطقه یاری سازد. بلوچستانی که امروزه در داخل مرزهای ایران می‌شناسیم؛ بخشی از بلوچستانی است که تا قبل از قتل نادرشاه تماماً تابعی از حکومت ایران بوده است و در حال حاضر قسمتی از آن به تزویر انگلیسی‌ها تحت عنوان بلوچستان شرقی، بخشی از کشور پاکستان را تشکیل می‌دهد. سیستان و بلوچستان از حیث وجود گروه‌های ذینفوذ قومی شرایط منحصر به فردی را در سطح کشور دارد و از گروه‌های قومی و مذهبی متعددی تشکیل شده است و هر کدام از گروه‌های قومی و مذهبی وظایف خاص خود را در استان دارند. با توجه به نقشی که این گروه‌ها دارند؛ تأثیرات خاص خود را بر جامعه تحت نفوذ‌شان خواهند داشت. یکی از گروه‌های ذینفوذ مهم در سیستان و بلوچستان، سران طوایف می‌باشند. سنت، دین و مذهب در جامعه فوق به سران طوایف نقش‌ها و وظایف منحصر به فرد داده که می‌توانند باعث انسجام سیاسی، مذهبی و قومی در استان شده و زمینه مشارکت افراد در امور سیاسی و باعث همکاری و اتحاد ‌گروه‌های مذهبی، قومی شوند. پس به صورت کلی می‌توان گفت که استان سیستان و بلوچستان، به دلیل تنوع قومی و مذهبی و جایگاه مهمی که سران طوایف در بین مردم دارند می‌تواند الگوی مناسبی برای اتحاد و انسجام ملی باشد. مقاله حاضر به بررسی و تحلیل نقش و جایگاه نخبگان و سران طوایف قوم بلوچ در واگرایی و هم‌پیوندی ملی(مطالعه موردی منطقه بلوچستان) می‌پردازد که گروه‌ها و طبقات ذکر شده، چه نقش و وظایفی را در ایجاد هم‌پیوندهای ملی دینی، مذهبی و قومی می‌توانند داشته باشند و آن را مورد واکاوی قرار می‌دهد. روش تحقیقی که در این مقاله استفاده شده، روش توصیفی – تحلیلی است که در ادامه با روش کتابخانه‌ای و از طریق تحقیق و تفحص در کتب و مقالات علمی به تجزیه و تحلیل مطالب در خصوص موضوع تحقیق پرداخته شده است.

واژگان‌کلیدی: قوم‌گرایی، واگرایی، هم‌پیوندی ملی، قوم بلوچ، سیستان و بلوچستان، ایران.

ژئوپلیتیک و محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران با تأکید بر خلیج فارس و تنگه هرمز

چکیده   

جایگاه ایران در نظریات ژئوپلیتیک عمدتاً ناشی از این واقعیت است که این کشور از خلیج‌فارس و دریای‌عمان به دریای آزاد راه دارد و دارای موقعیت گذرگاهی است. از یک سو مهمترین ویژگی‌های ایران، استقرار آن در منطقه‌ای حایل است که بدان یک نقش برجسته گذرگاهی بخشیده است، گذرگاه میان قاره‌های بزرگ جهان، میان چند قلمرو بزرگ جغراقیایی و میان چند حوزه دیرینه فرهنگی. از سوی دیگر وجود ذخایر عظیم سوخت‌های فسیلی در زیر بستر خلیج‌فارس و اعماق خاک کشورهای منطقه و نیاز روز افزونی که جهان به این منابع دارد، موقعیت ژئوپلیتیکی ایران را تبدیل به یک موقعیت ژئوپلیتیکی در جهان ساخته است. به گونه‌ای که انطباق موقعیت‌های ممتاز ژئوپلیتیکی، ژئواستراتژیکی و ژئواکونومیکی بر یکدیگر کشور ایران را به عنوان یکی از نواحی پر اهمیت جهان مطرح ساخته است. ایران تا پایان جنگ سرد از لحاظ ژئوپلیتیکی نقش حائل بین منافع قدرت‌های بزرگ را در سیاست جهانی داشته است. با فروپاشی اتحاد جمایرشوروی تغیرات عمده‌ای در حوزه مفهومی ژئوپلیتیک روی داد. به گونه‌ای که ژئوپلیتیک از رهیافت نظامی و ژئواستراتژیک، رویکرد ژئواکونومیک یافت. منظور از ژئوپلیتیک جدید ایران توجه به حوزه های نفوذی جدیدی است که بعد از فروپاشی شوروی و تغیر نقشه سیاسی منطقه برای ایران به وجود آمده است. این حوزه‌های نفوذی می‌تواند در زمینه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی باشد. در عین حال ژئوپلیتیک جدید برای ایران مشکلات امنیتی و مرزی به همراه آورده است که باید مورد توجه دقیق قرار گیرد. در این مقاله با روش تحلیلی- کاربردی به بررسی ژئوپلیتیک و محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران می‌بپردازیم.

کلیدواژه: ژئوپلیتیک، موقعیت ایران، فروپاشی شوروی، خلیج‌فارس.

بررسی و تحلیل چالش‌های امنیتی مرزهای شرقی ایران (با تأکید بر استان خراسان جنوبی)

چکیده

تأمین امنیت مرزها، همواره یکی از موضوعات مهم و کاربردی در جغرافیای سیاسی می‌باشد که نه تنها با گذشت زمان از اهمیت آن کم نشده، بلکه معیارها و مسائل جدیدی نیز به آن اضافه گردیده است. در حقیقت آن چه که امروز همه درباره آن متفق‌القولند؛ این است که داشتن مرزهای مطمئن و امن در اجرای سیاست حسن همجواری و اعمال حاکمیت دولت در هر کشوری نقش کلیدی و هدایت کننده داشته و از کاربرد وسیعی برخوردار می‌باشد، پیچیدگی مسائل مرزی در عصر کنونی، ضرورت توجه به ابعاد گوناگون آن را خصوصاً از بعد امنیتی بیشتر نمایان می‌سازد. افزون بر این تأثیرات مستقیم و گسترده مرزهای هر کشوری بر استقلال، تمامیت ارضی، حاکمیت ملی، امنیت ملی، امنیت داخلی، اوضاع اقتصادی و فرهنگی آن کشور، اهمیت پرداختن به تأثیرات امنیتی مرزها را آشکار می‌سازد. زمینه‌ها و ریشه‌های بروز ناامنی و تهدید در مناطق مرزی شرق کشور بسیارند. از مهمترین مؤلفه‌های ناامنی در مرزهای جنوب‌شرقی و استان خراسان جنوبی می‌توان به: سطح پایین رفاه و فرهنگ، تعارض‌های قومی و مذهبی، وجود برخی جریان‌های مرکزگریز، فعالیت جریان‌های تند مذهبی متاثر از خارج مرزها، نبود کنترل کامل بر مناطق مرزی، فعالیت کم بازارچه‌های مرزی، جذب‌‌شدن در باندهای قاچاق و شرارت، توسعه‌نیافتگی، عدم کنترل و انسداد کامل مرزها و همچنین  افزایش حضور نیروهای فرامنطه‌ای در افغانستان اشاره نمود. در مقاله حاضر در صدد آنیم که با روشی توصیفی- تحلیلی به بررسی مهمترین چالش‌های امنیتی در مرزهای جنوب‌شرقی و استان خراسان جنوبی بپردازیم.

کلیدواژه‌ها: مرز، امنیت، تهدیدات، خراسان جنوبی.

وضعیت، نقش و جایگاه شیعیان هزاره در روابط ایران و افغانستان

  چکیده

رقابت گروه‌های مختلف با مذاهب گوناگون در یک کشور همواره می‌تواند یکی از کانون‌های چالش‌برانگیز در یک کشور و یا بین کشور با کشور دیگر باشد. مذهب در افغانستان نیز یکی از عوامل ناامنی در این کشور بوده است. تنش‌های مذهبی به ویژه بین شیعه و سنی یا شیعه با دیگر مذاهب در افغانستان، پیامدهایی را برای ایران در برداشته است. عامل مذهب، همواره در مناسبات ایران و افغانستان ایفای نقش کرده است. هزاره‌های شیعه مذهب، همواره زیر فشار حکومت‌های پشتون سنی مذهب، متوجه ایران بوده‌اند. دست کم در دو مقطع عامل مذهب پر رنگتر از سایر عوامل بوده است. یکی سیاست مذهبی دوران امیر عبدالرحمان خان که شیعیان افغانستان به شدت تحت فشار قرار گرفته و دیگری دوره طالبان که باز هم عامل مذهب، برای مردم افغانستان مشکل‌ساز شد. در این دو دوره، ایران درگیر مشکل افغانستان بود. هزاره‌ها و خاوری‌های سیستان و خراسان را می‌توان بقایای مهاجران هزاره‌ای دانست که هر وقت تحت فشار قرار داشتند راه ایران را در پیش می‌گرفته‌اند. ایران به اقلیت شیعه هزاره و در حد گسترده‌تر به جبهه متحد شمال و جمعیت اسلامی برهان‌الدین ربانی و اسماعیل‌خان در هرات نظر مثبت داشت. بنابراین، ایران خواسته یا ناخواسته درگیر بحران افغانستان شده است. انتظار شیعیان از ایران برای حمایت مادی و معنوی در مناسبات ایران و افغانستان از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. افغانستان و ایران نسبت به سرنوشت گروه‌ها و جمعیت‌های سنی و شیعه در کشورهای یکدیگر حساسند. حساسیت ایران به عنوان تنها دولت شیعی جهان در بین 61 کشور اسلامی در قبال مسلمانان شیعه به ویژه در کشورهای همجوار قابل درک است. در مقاله حاضر، در صدد آن هستیم که با روش توصیفی- تحلیلی به شناسایی، بررسی و تحلیل جایگاه شیعیان (هزاره‌ها در روابط دو کشور ایران و افغانستان بپردازیم.

واژگان‌کلیدی: ایران، افغانستان، مذهب، تشیع، طالبان.